Tedarik Zinciri Yönetim Sistemi ürünlerin, hammaddeden üretime, üretimden son kullanıcıya kadar tedarik zinciri içinde malzeme tedarikini, üretim ve dağıtım aşamalarını kontrol altına almayı hedeflemektedir. Tedarik yönetiminin önemli konularından birisi tedarikçilerin değerlendirilmesi ve seçilmesidir. Tüm sektörlerde müşterilerin üretici firmalardan temel beklentisi, kalite düzeyi yüksek, uygun fiyatlı ve zamanında teslim edilen ürün elde etmektir. Üretim sürecinin malzeme/ham madde tedariği ile başlayıp, ürünün teslimiyle sona erdiği düşünülürse, sanayi kuruluşlarının yukarıda belirtilen ana müşteri beklentilerini karşılamasında başlangıç noktasını tedarikçi seçimi teşkil etmektedir. Çünkü tedarikçiden alınan malzeme/ham maddenin kalite düzeyi, tedarikçinin teslim tarihi ve fiyat, müşterilerin üründen beklentilerine etki eden temel faktörlerdendir. Bir karar alma problemi olan tedarikçi seçimi günümüzde şirketler için hayati öneme sahiptir. Bu problemde şirketlerin isteklerine en uygun cevabı veren tedarikçilerin bulunması hedeflenmektedir. Tedarikçi seçimi firmaların başarı oranına doğrudan etki eden ve bu sebeple kritik öneme sahip bir karardır, bu karar şirketlerin rakip şirketlerle rekabet edebilme yeteneğini doğrudan etkiler. Bu kararın gelişmesine geçmişten günümüze doğru bakacak olursak tekli kaynaklardan çoklu kaynaklara bir gelişme söz konusudur. Geçmişte tek bir tedarikçi seçimi ve buna bağlı olarak alım gerçekleşirken günümüzde birçok tedarikçi arasında siparişlerin paylaştırıldığı modeller gözlenmektedir.
Tedariki seçiminde dikkat edilmesi gereken birçok faktör bulunmaktadır. Servis, fiyat, zaman ve kalite bunlardan bazılarıdır. Tedarikçi seçiminde özellikle tedarikçinin geçmiş performansı, tedarikçinin mal veya hizmeti sağlama yetkinliği, süreç yönetimi, fiyat performans uyumu, satış sonrası desteği, teknolojik gelişmelere yatkınlığı gibi konulara dikkat edilmelidir. Bu süreçte şirketlerin beklentileri arasında tedarikçinin alanında uzman, ürün fiyatlarındaki değişikleri hızlı ve doğru bildiren, finansal kontrol yeteneğine sahip, ürünleri istenilen miktar ve kalitede teslim eden bir yapıda olması gibi maddeler vardır. Aday tedarikçilerin sertifikalarının (ISO 9000, DIN, TSE vb.) olması şirketler için büyük önem teşkil etmektedir. Bir şirketin ortak çalışabileceği farklı türlerde tedarikçiler bulunmaktadır bunlar;
Tedarikçi ilişkilerine verilen önem uzun vadede işletmenin rekabet gücünü yüksek ölçüde artırmaktadır. Tedarikçi seçimi bir şirket için en önemli kararlardan biri olduğu için yüksek tecrübe gerektirir. Şirketler belirledikleri satın alma stratejileriyle seçim kriterlerini önem derecesine göre puanlar. Tedarikçi sayısı belirlerken tek tedarikçiyle çalışmanın ve alternatif tedarikçilerle çalışmanın kendine göre avantajları bulunmaktadır. Tek tedarikçiyle çalışmak tedarikçinin aidiyet hissetmesini ve pazara ulaşma hızının artmasını sağlarken, alternatif tedarikçilerle çalışmak risklerin azaltılmasını ve fiyat alırken firmanın lehine bir rekabetin ortaya çıkmasını sağlar. Firmaların dikey büyümesi artık zamanla azalmakta ve dışarıdan tedarik edilen mamullerin sayısı artmaktadır.
Tedarikçi seçiminde ve değerlendirmesinde kullanılan kriterler sektöre, ülkeye, tedarikçi seçiminin ulusal veya uluslararası olmasına göre değişebilmektedir.
Doğrusal Ağırlıklandırma Modelleri:
Doğrusal ağırlıklandırma modellerinin temelinde karşılaştırma kavramı vardır. Kritere verilen ağırlık ile oranları çarpılarak her tedarikçi için tek bir skor elde edilmektedir.
- Kategorisel Değerlendirme Metodu
- Ağırlık Noktası Metodu
- Kümeleme Analizi
- Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP)
- Analitik Ağ Prosesi
- Sıralama Metotları (ELECTRE)
Maliyet Tabanlı Modeller:
Maliyet tabanlı modeller tedarikçi seçimi ve tedarikçilerin karşılaştırılması için maliyetleri dikkate alan rasyonel yaklaşımlardır.
Matematiksel Programlama Modelleri: Matematiksel programlama (MP) modelleri çoğunlukla sadece daha nicel kriterleri değerlendirmektedir. (Matematiksel optimizasyon)
- Doğrusal Programlama Metodu
- Tam Sayılı Programlama Metodu
- Karışık Tam sayılı Programlama Metodu
- Veri Zarflama Analizi
- Hedef Programlama Metodu
- Bulanık Mantık Yaklaşımı
Yapay Zekâ Tabanlı Modeller:
Günümüzde bilgisayar kullanımının hızla yaygınlaşması sonucunda yapay zekâ çalışmaları da hız kazanmıştır. Tedarikçi seçiminde uygulanan yapay zekâ teknolojisi, yapay sinir ağlarını, uzman sistemleri ve durum tabanlı çıkarsamayı içermektedir.
Günümüzde her firma tarafından Çok Kriterli Karar Verme yöntemlerden uygun olanı kullanılarak uygulanan Tedarikçi Seçme ve Değerlendirme Süreci, Tedarikçi Geliştirme çalışmalarıyla da desteklenmesi gereken bir iyileştirme döngüsüdür. Firmaların süreci niteliksel değerlendirme kriterlerinden niceliksel kriterlere taşıyarak daha objektif bir yaklaşımla geliştirmeleri önemlidir.
Mert Polat
